In de documentaire Privacy & ik onderzoekt VRT-journalist Tim Verheyden in welke mate onze privacy vandaag onder druk staat: een heel actueel thema want de coronacrisis lijkt op dat vlak verdacht goed op 9/11 en de terroristische aanslagen in Parijs en Brussel: Een scharniermoment. Een punt waarop we voor de zoveelste keer een deel van onze privacy lijken op te geven in naam van ‘het algemeen belang’. Minder privacy voor meer veiligheid. Minder privacy voor wat meer gezondheid. Maar verloopt die ruil wel correct? En moeten we überhaupt een keuze maken?
Onze steden en wegen staan vol met slimme camera’s: initieel voor zware criminaliteit maar nu om de avondklok te handhaven en bevolkingsmassa’s te monitoren. Er duiken warmtecamera’s en drones op om mensen te controleren. Er is een tracing app en telecomoperatoren delen onze verplaatsingen anoniem met de overheid. Maar hoe anoniem is dat echt? Voor onze veiligheid en onze gezondheid worden we vandaag overal gevolgd, gefilmd en zelfs gemeten. Maar wie volgt ons? Wat gebeurt er met die beelden en wie krijgt en beheert onze data? Zijn die instanties zelf wel foutloos en betrouwbaar? En heb ik zelf nog controle over mijn privacy?
Voor antwoorden op al die complexe vragen gaat Tim Verheyden praten met academici, onderzoekers, juristen, auteurs, politici en politie. Tegelijk probeert hij door eigen onderzoek zicht te krijgen op het complexe en niet altijd even tastbare gegeven dat privacy is.
Tim Verheyden: “Ik woon nu bijna 20 jaar in Brussel en 6 jaar in mijn huidige straat. Ik keek onlangs even omhoog en ik zag plots twee camera’s voor de ingang van het gebouw waar ik woon. Eentje daarvan hangt er al jaren. Wie kijkt er mee, dat wou ik weten. De politie, zo blijkt. Ik schrok wel even toen ik zag wat die camera kon: zo inzoomen dat mijn post bijna te lezen is. Het triggerde me. Wie kijkt er mee door die honderdduizenden camera’s die in ons land hangen. Wat met die slimme ANPR-camera’s die nummerplaten lezen? Die zijn ons verkocht geweest in de strijd voor meer veiligheid, voor de strijd tegen zware criminaliteit, maar plots dienen ze ook om chauffeurs te betrappen die hun gsm achter het stuur gebruiken. We zijn gezien. Overal. De technologie biedt zeker fantastische mogelijkheden maar een politieke visie ontbreekt. De wetgeving is één grijze zone. Het systeem achter de camera’s is allesbehalve perfect.”
Aflevering 1: We zijn gezien.
In de eerste aflevering focust Tim op camerasurveillance. Wie kijkt naar ons? Waarom? En wie wordt daar écht beter van?
Tim gaat naar de enige cameraloze gemeente in ons land: Malle. De burgemeester van dat laatste Asterixdorp, Harry Hendrickx, is allesbehalve overtuigd van de het nut van camera’s. Al is de politieke druk zeer groot om er wel in te investeren. Hendrickx staat met zijn visie lijnrecht tegenover Nicholas Paelinck, korpschef van PZ Westkust en de absolute camerapionier in ons land.
In Tim z’n straat in Koekelberg hangen twee camera’s. Hij vraagt zich al lang af wie naar hem kijkt en mag daarvoor uitzonderlijk eens langsgaan op de dispatch van PZ Brussel-West in Sint-Jans-Molenbeek. Hoofd dispatch Christof Van der Vorst gidst Tim door hun zeer performante surveillancemogelijkheden.
Tim zijn oog valt op Kortrijk en Mechelen die al jaren het voortouw nemen in de uitplooi van een cameranetwerk. Samen met Prof. Jelle Janssens (UGent) nemen ze het respectievelijke beleid daar onder de loep.
Privacy-activist Matthias Dobbelaere-Welvaert ziet het niet graag gebeuren en laakt “het electoraal uitbuiten van het onveiligheidsgevoel.” Al is het een illusie dat ze ooit nog uit ons straatbeeld zullen verdwijnen. Meer zelfs: heel wat van de camera’s in ons land zijn klaar voor de volgende stap: gezichtsherkenning. Prof. Peter Fussey (University of Essex) deed in 2019 het eerste en enige onafhankelijk onderzoek naar de werking van live gezichtsherkenning bij de London Metropolitan Police. Zijn conclusies zijn vernietigend. In België werd ook al geëxperimenteerd met gezichtsherkenning op de luchthaven van Zaventem, al werd de politie meteen teruggefloten door het COC, het Controleorgaan op de politionele informatie. Topman Frank Schuermans onderschrijft de mogelijkheden van technologie maar wil dat de intenties van de politie duidelijker afgebakend worden en dat eerst de wetgeving op punt staat.
Het slotakkoord is voor Prof. Paul De Hert (VUB). Hij wil niet meegaan in het tech-optimisme en pleit voor revolte.
Tim Verheyden: “Een camera, je voelt daar niets bij. Ik ook niet. Tot ik in mijn eigen buurt begon rond te wandelen en omhoog keek. Het aantal camera’s is niet bij te houden. Ik woon in Brussel, maar als je dan vervolgens op dezelfde manier in Vlaanderen begint rond te kijken, dan zie je ook daar dat het cameraschild volop wordt uitgebouwd. In plattelandsdorpen en kleine gemeenten duiken nu ook meer en meer ANPR-camera’s op.
Aflevering 2: Datazwendel
In de tweede aflevering focust Tim op de onderhuidse surveillance op onze telefoon, door zowel overheden en privébedrijven. De consequenties zijn niet min. Kunnen we ooit de controle terugkrijgen over onze gegevens?
Tim gaat langs bij Vincent Nys en Davy De Witte, digital marketing experts van de innovatieve startup Adunio. Zij kijken onder de motorkap van Tim z’n telefoon en tonen hem wie er naar welke data hengelt en vooral: wat ‘ze’ daarmee te weten komen over Tim zijn doen en laten.
Het voorbije jaar stond in het teken van corona en de digitale surveillancetechnieken die ingezet worden om het virus in te dijken, zoals bij ons: de app Coronalert. Much ado about nothing volgens technologie-ondernemer en auteur Peter Hinssen en Prof. Paul De Hert (VUB). Hinssen vindt het een gemiste kans, De Hert hekelt het altijd weer te snel opduikende tech-solutionisme en stelt zich tegelijk grote vragen bij de rol van telecomoperatoren die ‘geanonimiseerde’ rapporten doorsturen naar de overheid om te kijken of en hoe we ons met z’n allen aan de coronamaatregelen houden. Of naar steden om te zien wie komt shoppen en hoe rijk die is.
Yves-Alexandre de Montjoye, privacyonderzoeker aan het Imperial College in Londen, toont Tim dat -met de technologische middelen van vandaag- ‘anoniem’ zeer relatief is. Al zegt Proximus- woordvoerder Fabrice Gansbeke dat er geen reden is tot ongerustheid. Privacy-activist Matthias Dobbelaere-Welvaert vraagt zich desondanks af wat de meerwaarde is van die datarapporten en “of het aan een telecombedrijf is om geld te slaan uit onze gegevens”. De rode draad wordt stilaan duidelijk: we weten niet wie wat van ons weet en wat wij daarvoor precies in de plaats krijgen. Dus moeten we op de één of andere manier in controle blijven over onze data. En laat dat nu net de filosofie zijn van SOLID (Social Linked Data), de nieuwe technologie die de uitvinder van het web (Sir Tim Berners-Lee) samen ontwikkelt met Prof. Ruben Verborgh (UGent – IMEC). Peter Hinssen hoort er alvast muziek in en is ervan overtuigd dat technologie dé sleutel is om onze toekomst beter te maken.
Tim Verheyden: “Ik wil weten wie er met welke van mijn data aan de haal gaat. Vanaf nu moet de privacydiscussie daarover gaan: over controle. Technologie is fantastisch, maar grote techbedrijven verzamelen zoveel van onze data dat we ons moeten afvragen: wat krijgen we daarvoor in de plaats? Is het wel allemaal zo waardevol? Ik ben een nogal stevige sportapp-gebruiker. Ik zou het fantastisch vinden mochten die data bijvoorbeeld gedeeld kunnen worden met mijn dokter of loopcoach. Maar dat ik wel de controle behoud. Het is fantastisch om vast te stellen dat er in ons eigen Vlaanderen mee aan de oplossing wordt gewerkt. Zo is er Ruben Verborgh van de UGent-IMEC die samen met de vader van het www, Tim Berners-Lee, dat web en de manier waarop we data delen, opnieuw probeert uit te vinden. Vlaanderen is een pionier. We mogen daar best fier op zijn.”
Privacy & ik vanaf donderdag 25 maart om 21.15 uur op Canvas en via VRT NU.