“Had ik niet beter leren zwemmen?” Zo start op een duister podium de monoloog van het “spook” Marx. Had hij niet beter gewoon leren zwemmen, “in plaats van aan de waterkant te staan” en het water te bestuderen? Was het allemaal de moeite waard?
Marx, of Johan Heldenbergh die in zijn huid kroop, staat in driedeling maatpak, incluis das en dasspeld, op het podium, met een e-sigaret en af en toe nippend aan een glas whisky, … Negentig minuten, aan één stuk door, hij (Marx) kan niet zwijgen. Dat heeft hij nooit gekund. Negentig minuten om terug te blikken op zijn leven en zijn werk. Stefaan Van Brabandt, zelf niet enkel toneelschrijver, acteur, singer-songwriter, maar ook filosoof, schreef deze filosofen-monoloog, als tweede in een reeks waaraan hij werkt. Hij heeft voordien al Socrates tot leven geroepen, en nu is het dus de beurt aan Marx.
Marx is wel verrast en blij met de volle zaal, want tijdens zijn leven kreeg hij geen erkenning noch waardering. En ook nu kent men hem en zijn ideeën eigenlijk niet, - wie heeft er trouwens ooit Das Kapital gelezen?-; men kent enkel maar wat er van zijn ideeën geworden is, en daar is hij zelf niet zo gelukkig mee. “Ik ben geen marxist, en wil er ook geen zijn”. In zijn naam, geïnspireerd door zijn ideeën, werden gruwelijke misdaden begaan door Stalin, Pol Pot, Mao et al. … Marx neemt hier afstand van, en wijst er ook op dat hij hier niet voor verantwoordelijk kan gesteld worden. Je kunt Jezus toch niet de kruistochten verwijten, en al de andere misdaden die in zijn naam gedaan werden. Moeten we Einstein en de fysica veroordelen, omdat er met de ideeën een atoombom is gemaakt? Hij heeft trouwens nooit beschreven hoe het communisme er uit moest zien. Dus Marx legt ons het nog eens uit, hoe hij het bedoelde, niet hoe het is uitgedraaid.
Het is een beetje “marxisme voor dummies”, maar dan ook doorspekt van verhalen uit het persoonlijke leven van de man.
Basisprincipes, in soms verhelderende beelden : de stoelenmaker die loonarbeider wordt, het verkopen van een stoel versus het verkopen van de arbeid. De voldoening versus de vervreemding; en uiteraard het kapitalisme dat met de winst gaat lopen. Jean Jacques Rousseau’s visie op privé-eigendom en wat Marx bedoelde (“De wereld, één grote tuin waarin we allemaal kunnen in werken”). En uiteraard de relatie met Friedrich Engels, met wie hij het Communistisch Manifest schreef, en die niet enkel als brother in crime, maar ook als geldschieter Marx heeft bijgestaan.
Het leven van Marx bleek verre van een pretje: het steeds op de vlucht zijn omwille van zijn ideeëngoed, de armoede en de ziektes. Van zijn zeven kinderen uit zijn huwelijk met Jenny, overleefden hem slecht 2 dochters, die echter beiden later de hand aan zichzelf sloegen.
“Had ik niet beter leren zwemmen?” in plaats van het water te bestuderen. De vraag komt terug aan de orde, nu met een verwijzing naar een Arabische vertelling over een filosoof en een veerman. Maar waar dit het einde van de voorstelling had kunnen zijn, - de cirkel leek immers rond, - is dit niet het geval. Er volgt nog een pittige epiloog, waarin het spook Marx de huidige samenleving onder de loepe neemt, en opmerkt dat sommige 19de -eeuwse toestanden nog steeds brandend actueel zijn, zij het met een modern, 21ste -eeuws sausje. Bij elke crisis, bij elke doodstrijd van het kapitalisme, blijken we het toch weer in stand te houden, en we merken zelfs niet eens meer dat er een bril op onze neus staat waardoor we niet meer zien dat er toch nog alternatieven zijn. We zijn niet enkel kinderen van deze tijd, maar ook de ouders van deze tijd …
Als u dus als toeschouwer geen maatschappijkritiek wenst op uw avondje uit, en eerder hoopt op een vrijblijvende voorstelling, dan blijft u best voor het TV scherm of gaat u best ergens lekker eten, want Johan en/of Stefaan gooien alle registers open, en schudden het publiek nog even terug wakker. Marx’ visie toegepast op de 21ste- eeuw. Marx’ plicht: luis zijn in de pels. En daar hebben Stefaan Van Brabandt, die voor de tekst tekende, en Johan Heldenbergh, die deze tekst ten tonele brengt, dan ook voor gezorgd. Het jeukte toch wel wat bij het buitengaan….